داستان های مبارزه با نفس

کد: 1473

نویسنده: میرستار مهدی زاده

ویراستار: فاطمه شیخ زاده

تهیه کننده: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ناشر: دفتر عقل

نوبت چاپ: اول / 1388

شمارگان: 1400

بها: 12000 ریال

نشانی: قم، بلوار امین، مرکز پژوهش¬های اسلامی صدا و سیما

تلفن: 2919670 - 0251 دورنگار : 2915510

تهران: جام جم، ساختمان شهید رهبر، طبقه زیرزمین

تلفن: 22014738 نمابر: 22164990

info@irc.ir Emial: www.irc.ir

شابک: 2-12-5563-600- 978 / ISBN: 978-600-5563-12-2

ص: 2

7. بهترین مردم11

8. مایه سلامت11

9. جهاد سودمند11

10. اصلاح نفس11

11. رستگاری11

12. نشانه زیرکی11

13. عزّت11

14. زنده کردن جوان مردی12

15. حفظ ارزش و اعتبار12

16. دست یابی به ملاک دین12

17. رهایی از گناهان و رسیدن به مکارم12

18. رسیدن به بالاترین درجات12

19. بهشت13

20. کامل شدن تقوا13

21. محبت خدا13

22. غلبه بر شیطان13

23. درک شریعت13

24. برترین ادب13

25. رُشد14

26. کرامت الهی14

27. تحسین دیگران14

28. عارف14

ه-) جایگاه مبارزه با نفس در سیر و سلوک14

فصل دوم: مبارزه با شهوت16

آهن تافته هم نمی سوزاند17

آثار پرهیز از نگاه حرام19

ازدواج، بهترین راه پیروزی بر شهوت19

ص: 4

عاقبت پیروی از هوای نفس20

فضیل، از راهزنی تا زاهدی20

شاگرد بزاز21

زلیخا23

جوان خارکن و دختر پادشاه28

فصل سوم: مبارزه با مال پرستی34

علی، آری؛ دنیا، نه35

مبارزه ثروت و ایمان36

علی(ع) یا عسل؟38

فرار از آتش بیت المال39

رمز دیدار با امام زمان(عج)39

فصل چهارم: مبارزه با راحت طلبی و زندگی زاهدانه43

در آغوش نوعروس یا میدان نبرد43

زهد و قناعت همراه با ثروت انبوه44

زهد مولای متقیان، علی(ع)46

زهد و ساده زیستی آیت الله کوهستانی46

زهد و استغنای وحید بهبهانی49

زهد و اخلاص آیت الله بلاغی50

گسست زنجیر شیطان53

فصل پنجم: مبارزه با تکبر و عجب55

جواب تو را بعداً می گویم55

عجب در علم55

آفت های علم بی تزکیه55

نشستن فقیر کنار ثروتمند56

فروتنی سلمان فارسی57

ص: 5

پیشه محمد بن مسلم58

عیسی(ع) و شستن پای حواریون58

عاقبت عجب59

عاقبت خودپسندی59

کوچکی ریاست60

قدرت یقین، خطر عجب60

کیفر صحابی مغرور61

غرور شتر62

فصل ششم: مبارزه با ریاست طلبی64

نیابت ولی عصر (ع) به چنین مردانی می رسد64

در دلش میل به مرجعیت ندارد65

ترک نماز جماعت66

از من سزاوارتر وجود دارد67

معیار خدایی68

چشم پوشی از درجه68

گذشتن از ریاست69

خودداری از قبول ریاست و مرجعیت عامه70

چرا در تشییع جنازه آیت الله بروجردی حاضر نشدم؟71

فصل هفتم: مبارزه با خشم و انتقام73

رفتار امام صادق(ع) با غلام74

اشک کباب سبب طغیان آتش است!74

شهادت حمزه و صبر رسول خدا(ص)74

ترحم بر گنهکار پشیمان75

ادای حق الناس پیش از توبه76

بردباری شیخ77

نمونه ای از اخلاق امام کاظم(ع)78

ص: 6

پرهیز از غضب80

فصل هشتم: مبارزه با کینه و حسد82

نوح و شیطان83

حسرت موسی(ع)84

سبب برتری84

شخصی که رسول اکرم(ص) او را اهل بهشت خواند85

عاقبت حسادت87

کار عجیب حسود88

عبدالله بن ابی90

مسجد حسادت91

حسادت به خویشان93

کتاب نامه95

ص: 7

ص: 8

ص: 2

بیشترین تأثیر مسائل معنوی وقتی است که آن دستورهای معنوی را در زندگی انسان های معمولی و غیرمعصوم تحقق یافته ببینیم؛ چون انگیزه ای دوچندان به ما می بخشد. ترسیم داستان های مبارزه با نفس بزرگان، نزدیک ترین و مؤثرترین راه الگودهی است که بر فرهنگ مردم، اثر مستقیم دارد؛ چون پاک بودن و غلبه بر نفس، گم شده همه فطرت هاست. انسان نیز با فطرت انسانی خود، آدم های پاک و پیروزمندان عرصه مبارزه با نفس را می ستاید.

امیدواریم با تبدیل این داستان ها به انواع محصولات هنری، سهمی هر چند اندک در تهذیب جامعه داشته باشیم.

ص: 4

أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ» (فجر: 27)، «وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَهِ» (قیامت: 52) و «وَ مَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ». (یوسف: 53)

به طور کلی، نفس در دو معنی کلی در نظر گرفته می شود: نخست، نفس و روح انسان که بسیار باارزش است و پاک کردن و معرفت آن، باارزش ترین معرفت ها و عبادت هاست و دوم، به معنی نفس اماره یا گراینده به شهوت ها و غضب هاست که به شدت نکوهش شده است؛ چراکه ریشه همه لغزش ها و بدبختی های آدمی، نفس اماره است و هدف از مبارزه با نفس، مبارزه با همین اماره به بدی ها و کشش های سوء نفسانی است.

نکته قابل توجه اینکه نفس، منحصر در شهوت ها و غضب ها نیست و مبارزه با نفس با بسیاری از صفات مثل مبارزه با کینه، حسد و ریاست طلبی صورت می گیرد که هرکدام در فصلی جدا خواهد آمد.

«غاََیهُ الْمَعْرِفَةِ أَنْ یعْرِفَ الْمَرْءُ نَفْسَهُ؛ آخرین معرفت این است که مرد نفس خود را بشناسد».(1)

«مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ تَجَرَّدَ؛ آن که نفس خود را شناخت، به تجرّد رسید».(2)

«مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ عَرَفَ رَبَّهُ؛ آن که نفس خود را شناخت، پروردگارش را شناخت».(3)

«مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدِ انْتَهی إِلی غایهِ کُلِّ مَعْرِفَهٍ وَ عِلْمٍ؛ آن که نفس خود را شناخت، به تحقیق که به غایت هر معرفت و علمی رسیده است».(4)

در نتیجه، برترین و بالاترین معرفت ها، خودشناسی و معرفت نفس است.

اکنون که به اهمیت نفس پی بردیم، متوجه خواهیم شد که چرا موضوع اصلی و مهم در اخلاق و عرفان، نفس است؛ زیرا انسان تنها با پاک کردن و تکامل نفس خود به خدا می رسد و هیچ راهی به جز خود به سوی خدا نیست: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاهَا؛ رستگار شد آن که نفس خود را پاک کرد». (شمس :9)

بدی امر کند که توقف در این مرحله بسیار خطرناک خواهد بود. در روایت ها نیز به این مسئله اشاره شده است.

امیر مؤمنان، علی(ع) در موارد بسیاری دراین باره سخن گفته است که به چند نمونه از آن اشاره خواهیم کرد:

«اَلنُّفُوسُ طَلِقَهٌ لکِنَّ أیدِی الْعُقُولِ تُمْسِکُ أعِنَّتَها عَنِ النُّحُوس؛ نفس ها آزاد و یله هستند، ولی عقل ها لجام نفس را می گیرند و از بدبختی و سقوط بازمی دارند».(1)

«مَنْ داهَنَ نَفْسَهُ هَجَمَتْ بِهِ عَلَی الْمَعاصِی الْمُحَرَّمَهِ؛ آن که با نفس سستی کند، او را به سوی گناهان حرام می کشاند».(2)

«اَلثَّقَهُ بِالنَّفْسِ مِنْ أوْثَقِ فُرَصِ الشَّیطانِ؛ اطمینان به نفس از بهترین فرصت ها برای شیطان است».(3)

«نَفْسُکَ عَدُوٌ مُحارِبٌ وَ ضِدٌّ مُواثِبٌ إِنْ غَفَلْتَ عَنْها قَتَلَتْکَ؛ نفس تو دشمن مبارز و مخالفی برجهنده علیه توست. اگر از او غفلت ورزی، تو را خواهد کشت».(4)

براساس روایات آمده، به اهمیت مراقبت از نفس اماره پی می بریم و متوجه می شویم که باید همواره مراقب حمله و کشش های نفسانی باشیم تا ما را به گناه و هلاکت نکشاند.

این کشاکش همواره در درون انسان میان قلب و نفس یا عقل و نفس برپاست و به این مبارزه مقدس، مبارزه با نفس می گویند که از جنگ با دشمنان خدا نیز افضل تر است.

ص: 8

به همین دلیل، در روایت ها به مبارزه با نفس و وسوسه های آن، تزیین های نفس، تسویلات نفسانی و اماره بودن نفس اشاره و بر مبارزه با کشش های منفی و گناه آلود نفس بسیار تأکید شده است.

برای مبارزه با نفس، سفارش های بسیار عمیق و تأمل برانگیزی شده است که به چند نمونه از آنها می پردازیم:

«رَأْسُ الدِّینِ مُخالَفَهُ الْهَوی؛ سر دین، مخالفت با هوای نفس است».(1)

«رَدْعُ النَّفْسِ عَنِ الْهَوی اَلْجِهادُ الْأَکْبَرُ؛ بازداشتن نفس از هوا، جهاد اکبر است».(2)

«ألا وَ إِنَّ الْجِهادَ ثَمَنُ الْجَنَّهِ فَمَنْ جاهَدَ نَفْسَه مَلَکَها وَ هِی أکْرَمُ ثَوابِ اللهِ لِمَنْ عَرَفَها؛ آگاه باشید و بدانید که جهاد، قیمت بهشت است. پس آن که با نفس خود جهاد کرد، نفس خود را مالک شد و این مالک شدن بر نفس بهترین ثوابی است که خدا به کسی می دهد که قدر آن را بداند».(3)

«جِهادُ النَّفْسِ مَهْرُ الْجَنَّهِ؛ مبارزه با نفس، مهریه بهشت است».(4)

«رَأسُ الْعَقْلِ مُجاهَدَهُ الْهَوی؛ رأس عقل، مبارزه با هوای نفس است».(5)

سرافراز «جهاد اکبر» است. در روایت ها، آثار مبارزه با نفس بیان شده است که فهرست وار بیان می کنیم:

«مَنْ یغْلِبْ هَواهُ یعِزَّ؛ آن که بر هوای نفس خود غلبه کند، عزیز می گردد».(1)

«طَهِّرُوا أنْفُسَکُمْ مِنْ دَنَسِ الشَّهَواتِ تُدْرِکُوا رَفِیعَ الدَّرَجات؛ نفس های خود را از آلودگی شهوت ها پاک سازید تا درجات برتر را به دست آورید».(1)

بنا نهاده شده است. به دیگر سخن، همه این دستورها، در سایه این مبارزه است که معنا پیدا می کند؛ زیرا اگر مبارزه ای نباشد و مجاهده با نفسی صورت نگیرد، فضیلتی پدید نخواهد آمد و رشدی حاصل نخواهد شد و در نهایت، اصلاح و پاکی و معرفت و سیری به وجود نخواهد آمد.

با تأمل در این احادیث، درمی یابیم که حقیقت سفارش ها و مناسک و احکام دینی، برای مبارزه با نفس و در نتیجه، مالک شدن بر نفس است تا با حکومت بر آن بتوان از دنیا و خودپرستی رها شد و به عوالم برتر پا گذاشت. پس مبارزه با نفس میزانی است که با آن باید ارزش خوبی ها و نیکی ها را سنجید. عرفان اسلامی بر پایه مبارزه با نفس استوار شده است و به معرفت نفس منتهی می شود و معرفت رب، معرفتی که مقصد و شناختی بالاتر از آن وجود ندارد، تنها با معرفت نفس به دست می آید.

ص: 15

هفت گروهند که در روزی که سایه ای جز سایه امن خدا نیست، خداوند بر آنان سایه امنیت و رحمت می افکند... و مردی که زنی صاحب منصب و زیبا او را به خود دعوت کند، ولی او در جواب بگوید: من از پروردگار عالمیان می ترسم.(1)

در همه فصل ها، داستان های مربوط به مبارزه را در دو قسمت خواهیم آورد: داستان های پیروزمندان عرصه مبارزه با شهوت و داستان های شکست خوردگان مبارزه با شهوت.

تنگ دستی شدیدی کرد. من دل به رخسار او بستم و شیفته جمالش شدم و از او تقاضای نامشروعی کردم [و] گفتم هرچه احتیاج داشتی، برمی آورم. با حالتی که حاکی از تأثر فوق العاده بود، گفت: از خدا بترس؛ من اهل چنین کاری نیستم. گفتم: در این صورت، برخیز و دنبال کار خود برو. برخاست و رفت. طولی نکشید دومرتبه بازگشت، گفت: همان قدر بدان [که] تنگ دستی طاقت فرسا مرا وادار کرد به خواسته تو پاسخ دهم.

من دکان را بسته، با او به خانه رفتم. وقتی وارد اتاق شدیم، در را قفل کردم. دیدم مانند بید می لرزد. پرسیدم: از چه می ترسی که این قدر به لرزه افتادی؟ گفت: هم اکنون خدا شاهد و ناظر ماست؛ چگونه نترسم. آن گاه ادامه داد و گفت: اگر رهایم سازی از خدا خواهم خواست تو را با آتش دنیا و آخرت نسوزاند. از تصمیم خود منصرف شدم، احتیاجاتش را برآوردم. با شادی و سرور زیادی به منزل خود برگشت.

همان شب در خواب دیدم بانویی بزرگوار که تاجی از یاقوت بر سر داشت، به من فرمود: «یا هذا جَزاکَ اللهُ عَنّا خَیراً؛ خدا پاداش نیکویی به تو عنایت کند.» پرسیدم: شما کیستید؟ گفت: «قالَتْ أم الصّبِیهِ الَّتِی اتَتْکَ وَ تَرَکْتَها خَوْفاً مِنَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ لا أحْرَقَکَ اللهُ بِالنّارِ لا فِی الدُّنْیا وَ لا فِی الّاخِرَهِ؛ من مادر همان دخترکم که نیازمندی، او را به سوی تو کشانید، ولی از ترس خدا رهایش کردی. اینک از خداوند می خواهم که در آتش دنیا و آخرت تو را نسوزاند پرسیدم: آن زن از کدام خانواده بود؟ گفت: از بستگان رسول خدا. سپاس و شکر فراوانی کردم. به همین جهت، حرارت آتش در من تأثیر ندارد».(1)

ص: 18

اَلَم یأنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللهِ... . (حدید: 16)

آیا برای اهل ایمان وقت آن نرسیده که دل هایشان به یاد خدا و آن حقیقتی که نازل شده نرم خو [فروتن] گردد.

او را منقلب کرد و این آیه همچون تیری بر قلب آلوده فضیل نشست. درد و سوزی در درون دل احساس کرد و تکان عجیبی خورد و اندکی در فکر فرو رفت: این کیست که سخن می گوید و این پیام را به چه کسی می دهد؟ به من می گوید: ای فضیل! آیا وقت آن نرسیده است که بیدار شوی و از راه خطا برگردی خود را از این آلودگی بشویی و دست به دامن توبه زنی؟

ناگهان صدای فضیل بلند شد و پیوسته می گفت: «بَلی وَاللهِ، قَد آنَ بَلی وَاللهِ قَدْ آنَ؛ به خدا سوگند وقت آن رسیده است، به خدا سوگند وقت آن رسیده است».(1)

سرانجام فضیل توبه کرد و از وارستگان شد. وی در پایان عمر به مکه رفت و در جوار کعبه زیست تا آن گاه که در روز عاشورا در همان جا بدرود حیات گفت.

به علاوه پول همراه ندارم، گفت: پارچه ها را بدهید این جوان بیاورد و در خانه به من تحویل دهد و پول بگیرد.

مقدمات کار قبلاً از طرف زن فراهم شده بود. خانه از اغیار خالی بود [و] جز چند کنیز اهل سرّ، کسی در خانه نبود. محمد بن سیرین که عنفوان جوانی را طی می کرد و از زیبایی بی بهره نبود، پارچه ها را به دوش گرفت و همراه آن زن آمد. تا به درون خانه رفت، در از پشت بسته شد. ابن سیرین به داخل اتاقی مجلل راهنمایی گشت. او منتظر بود که خانم هرچه زودتر بیاید، جنس را تحویل بگیرد و پول را بپردازد. انتظار به طول انجامید. پس از مدتی پرده بالا رفت. خانم درحالی که خود را بسیار آرایش کرده بود، با هزار عشوه پا به درون اتاق گذاشت.

ابن سیرین فهمید که دامی برایش گسترده شده است. فکر کرد با موعظه و نصیحت یا با خواهش و التماس، خانم را منصرف کند. دید خشت بر دریا زدن و بی حاصل است. خانم عشق سوزان خود را برای او شرح داد [و] به او گفت: من خریدار اجناس شما نبودم، خریدار تو بودم!

ابن سیرین زبان به نصیحت و موعظه گشود و از خدا و قیامت سخن گفت، در دل زن اثر نکرد. التماس و خواهش کرد، فایده نبخشید. گفت: چاره ای نیست، باید کام مرا برآوری و همین که دید ابن سیرین در عقیده خود پافشاری می کند، او را تهدید کرد، گفت: اگر به عشق من احترام نگذاری و مرا کام یاب نسازی، الان فریاد می کشم و می گویم این جوان نسبت به من قصد سوء دارد. آن گاه معلوم است که چه بر سر تو خواهد آمد.

موی بر بدن ابن سیرین راست شد. از طرفی، ایمان و عقیده و تقوا به او فرمان می داد که پاک دامنی خود را حفظ کن. از طرف دیگر، سر باز زدن از تمنای آن زن، به قیمت جان و آبرو و همه چیزش تمام می شد.

ص: 22

چاره ای جز اظهار تسلیم ندید، ولی فکری مثل برق از خاطرش گذشت. فکر کرد یک راه باقی است؛ کاری کنم که عشق این زن تبدیل به نفرت شود و خودش از من دست بردارد. اگر بخواهم دامن تقوا را از آلودگی حفظ کنم، باید یک لحظه آلودگی ظاهر را تحمل کنم. به بهانه قضای حاجت، از اتاق بیرون رفت، با وضع و لباس آلوده برگشت و به طرف زن آمد. تا چشم آن زن به او افتاد، روی درهم کشید و فوراً او را از منزل خارج کرد».(1)

درآوردند و در بازار برده فروشان مصر فروختند. در آنجا او را به غلامی عزیز مصر خریدند و بدین گونه وارد خانه او شد.

یوسف در خانه عزیز زیر نظر مستقیم زلیخا بزرگ شد تا به هجده سالگی رسید و از علم و حکمت برخوردار شد. در آن اوقات، هنگامی که عزیز می خواست به مسافرتی برود، همسرش را مخاطب ساخت و گفت: «جایگاه او را گرامی دار. امید است در تنهایی ما مؤثر باشد یا او را چون فرزند خود بگیریم».

زلیخا، جوانی بیگانه را با اندامی برازنده و سیمایی زیبا در کنار خود می دید و تلاش داشت او را به خود متمایل سازد و راز دل خویش را با وی در میان بگذارد.

به همین جهت، نخست با نگاه های معنادار تمام حرکات یوسف را زیر نظر گرفت؛ باشد که او را به خود متوجه سازد. چون نتیجه ای نگرفت، از راه غَنْج و دَلال وارد شد. هفت سال خود را برای یوسف می آراست، ولی یوسف یک بار هم به او نگاه نکرد. زلیخا آنچه در قدرت داشت، به کار برد تا با این حربه برنده، او را وادار به تسلیم کند، ولی یوسف که هاله ای از نور نبوت و تربیت صحیح خانوادگی تمام وجودش را فراگرفته بود، بیدی نبود که با این بادها بلرزد. یوسف علاوه بر مقام عصمت، می دانست که زلیخا زنی شوهردار است و نسبت به او حق پرستاری دارد و سال هاست که خود و شوهرش از او مراقبت کرده اند تا به این سن و سال رسیده است و نباید به آنان خیانت کرد.

سرانجام زلیخا در غیبت همسرش، یوسف را به خوابگاه خود برد تا در آنجا به طور آشکار از مراوده خود با وی و برخوردهای معناداری که

ص: 24

با او داشته است، پرده بردارد. بدین منظور، درها را بست و گفت: «من خود را مهیای تو کرده ام.» یوسف گفت: «پناه به خدا! این خیانت است. او خداوندگار من است و مرا گرامی داشته و مقامی نیکو عطا کرده است. اگر من مرتکب چنین خیانتی شوم، ستمکار و متجاوز خواهم بود و خدا هرگز ستمکاران را رستگار نمی گرداند».

«زلیخا پند یوسف را به هیچ گرفت و چون هوا و هوس تمام وجودش را فراگرفته بود، نزدیک آمد تا با وی درآمیزد. یوسف چون به یاد خد بود، به مخالفت پرداخت و خدا نیز به او عنایت کرد و قصد سوء و عمل زشت را از وی دور کرد؛ زیرا یوسف از بندگان پاک سرشت بود.

یوسف به طرف در دوید. در این هنگام، قفل در شکست و در باز شد. زلیخا، یوسف را دنبال کرد و از پشت سر پیراهن او را گرفت و کشید تا او را به خوابگاه بازگرداند که پیراهن یوسف پاره شد.

یوسف و زلیخا در حال غیرعادی از اتاق ها بیرون پریدند و چون وارد حیاط کاخ شدند، عزیز را دیدند که از سفر بازگشته است. عزیز آن دو را دید که با رنگی پریده و سر و وضعی غیرعادی از اتاق بیرون می آیند. زلیخا بدون درنگ گفت: «مجازات کسی که نسبت به همسر تو قصد سوئی داشته است، این است که یا به زندان افتد یا سخت شکنجه ببیند».

یوسف که خود را در معرض اتهام دید، گفت: «ای عزیز! همسر توست که مرا به سوی خود کشیده است».

در این هنگام، طفلی شیرخوار از بستگان زلیخا با قدرت کامله خدا به زبان آمد و گفت: «اگر پیراهن یوسف از جلو سینه دریده است، زلیخا راست می گوید و یوسف دروغ گوست؛ زیرا در این صورت، یوسف به

ص: 25

طرف او رفته است و زلیخا با وی گلاویز شده و پیراهن او را پاره کرده است. اگر هم پیراهن یوسف از پشت سر پاره شده است، زلیخا دروغ می گوید و یوسف راست گوست.

عزیز که از سخن گفتن طفل شیرخوار در شگفت مانده بود، جلو آمد و پیراهن یوسف را نگاه کرد و چون دید که پیراهن از پشت سر پاره شده است، به زلیخا رو کرد و گفت: «هرچه هست، زیر سر شما زنان است؛ زیرا افسون شما زنان بسی بزرگ است».

ماجرا به گوش خانم های دربار و اشراف و عموم زنان شهر رسید و همه زلیخا را به باد انتقاد و سرزنش گرفتند. «زنان شهر شایع ساختند که همسر عزیز، پیش خدمت جوان خود را به سوی خویش فراخوانده و دل در گرو عشق او نهاده و سخت به او دل بسته است. ما او را در گمراهی آشکاری می بینیم».

چون زلیخا از مضمون های نیش دار زنان شهر که برایش ساخته بودند، آگاه شد، آنان را دعوت کرد و برای هر کدام بالشی در گوشه و کنار سالن پذیرایی نهاد و به دست هرکدام، کاردی برای خوردن میوه داد. همین که مجلس آراسته شد، از یوسف خواست که به مجلس درآید.

همین که زنان اشرافی و خانم های درباری مصر، یوسف را با آن اندام دل آرا و قامت موزون و سیمای درخشان دیدند، چنان محو تماشای او شدند که بی اختیار انگشتان خود را با کارد بریدند و متوجه نشدند و گفتند: «محال است که این جوان محبوب و دل فریب، بشر باشد! نه، نه، او فرشته ای بزرگوار است».

و به گفته سعدی:

ص: 26

گرش ببینی و دست از ترنج بشناسی

روا بود که ملامت کنی زلیخا را

در اینجا زلیخا از فرصت استفاده کرد و به زنان مصر گفت: این است آنچه مرا به خاطر آن سرزنش می کنید. شما طاقت نیاوردید او را به یک نظر ببینید، ولی او شبانه روز در کنار من است.

«این است آنچه مرا در عشق او ملامت کرده اید. من او را به خود دعوت کردم، ولی او خودداری کرد. صریحاً می گویم اگر آنچه را از وی می خواهم و به او دستور می دهم، عملی نسازد، به زندان خواهد افتاد یا خوار می شود».

عزیز و همسرش، زلیخا برای جلوگیری از آبروریزی بیشتر و بدگویی و سرزنش مردم، یوسف را به زندان افکندند، ولی یوسف که از خطر بزرگ معصیت الهی رهیده بود، گفت: «پروردگارا! من زندان را بهتر از این می دانم که زنان مرا به آن می خوانند. اگر افسون زنان را از من برطرف نسازی، ممکن است به سوی آنان کشیده شوم و از نادانان به شمار آیم».

خداوند مهربان هم دعای یوسف را مستجاب کرد و با زندانی شدن او، خطر فریب و افسون زنان را از وی برطرف ساخت. سال ها بعد فرعون مصر خواب دید هفت گاو لاغر هفت گاو چاق را خوردند. چون از معبّران تعبیر خواست، آنان گفتند: خوابی پریشان است که قادر به تعبیر آن نیستیم. جوانی که از ندیمان فرعون و با یوسف در زندان بود، به یاد یوسف افتاد و به فرعون گفت: شخصی بزرگوار و پاک دل در زندان است که کاملاً از عهده تعبیر این خواب برخواهد آمد.

فرعون دستور داد او را از زندان درآورند، ولی یوسف گفت: قبل از هر چیز باید معلوم شود گناه من چیست که باید سال ها در زندان بمانم؟ و به

ص: 27

مأمور گفت: برگرد و به پادشاه بگو از زنان مصر سؤال کند علت چه بود که زنان اشرافی و خانم های درباری انگشتان خود را بریدند؟ خدای من از افسون آنان خبر دارد.

فرعون زنان را احضار کرد و پرسید: چرا با یوسف مراوده برقرار ساختید و او را به خود دعوت کردید؟ زنان گفتند: نه، به خدا سابقه بدی از او سراغ نداریم. در این هنگام زلیخا که به واسطه مرگ شوهرش، عزیز، دیگر نه آن عزت و احترام و نه آن آب و رنگ را داشت، گفت: «هم اکنون حقیقت آشکار شد. من اعتراف می کنم که این من بودم که او را به خود دعوت کردم؛ او هرچه می گوید، راست است».

یوسف با تجلیل خاصی از اتهام ها تبرئه شد و با عزت و سرافرازی از زندان بیرون آمد و مصریان اطلاع یافتند که یوسف به خاطر پاکی و ترتیب اثر ندادن به خواهش های همسر عزیز مصر به زندان افتاده بود.

فرعون مصر چون یوسف را از نزدیک دید و با او سخن گفت، چنان شخصیت وی در نظرش بزرگ آمد که به نفع او از سلطنت کناره گرفت و سرنوشت ملت و مملکت مصر را به او سپرد.

بدین گونه یوسف که به خاطر خویشتن داری از معصیت الهی و پاس احترام ناموس مردم به زندان افتاد، سرانجام همه کاره مصر شد. او هم پیامبر خدا بود و هم عزیز مصر. هم با کمال قدرت بر مصر حکومت می کرد و هم چشم و چراغ مصریان بود.(1)

«در روستایی، جوان خارکن فقیر و تهی دستی زندگی می کرد که از مال دنیا جز یک تیشه و طناب چیزی نداشت. بسترش خاک بود و لحافش آسمان. نه از حسب و نسب بلندی برخوردار بود و نه چهره زیبا و دلربایی داشت.

روزی این جوان خارکن به شهر آمد با پشته ای از خار به دوش که ناگهان هیاهویی شنید و دید راه ها را قرق می کنند. نگاه کرد، دید فوجی از گل رخان پرده نشین حکومتی سوار بر کجاوه ها از آنجا عبور می کنند. خارکن دست و پای خود را گم کرده، به این سو و آن سو می دوید تا از این کاروان دور شود که ناگهان بادی وزید و پرده از چهره آنان برگرفت. در این میان، چشم جوان خارکن به یکی از گل رخان مهوش روی افتاد که تاب از دلش برد. نگاه همان و دل دادگی همان.

خارکن با دیدن وی نعره ای زد و از هوش رفت و در میان راه افتاد. مأموران بر بالای سر او آمدند، پنداشتند که او هول کرده و از ترس هوش خود را از دست داده است. هرچه او را صدا زدند که بیم نداشته باش، برخیز و از سر راه دور شو، اثری نبخشید و جوان خارکن همچنان بیهوش افتاده بود و پاسخی نمی داد.

عاقبت کاروان از کنار او گذشت و او لحظاتی چند به همان حال بود. سپس به هوش آمد و با خود گفت: برخیز از اینجا برو که حسرتی بر دل خود نهادی که مدت ها گرفتار آن خواهی بود. باری، جوان خارکن از عشق سر به بیابان گذاشت. او که از آتش عشق در تب و تاب بود، شب و روز در همان بیابان به سر می برد و در بن بوته های خار می خزید.

ص: 29

مرد دانشوری از آن ناحیه می گذشت، چشمش به این جوان افتاد که شوریده حال است. نزد او آمد و پندها گفت، [ولی] اثری نکرد. سرانجام به او گفت: اینک که هیچ پندی در تو کارگر نیست و دست از این خاطره بازنمی داری، پس باید کاری کنی که آوازه ات بلند شود و به گوش شاه برسد، شاید از این طریق راهی به دربار بیابی.

گفت با او چون ندارد پند سود

رو به محراب عبادت آر زود

نی نسب باشد تو را، نی زور و زر

نی جمالی، نی کمالی، نی هنر

من نمی بینم غمت را چاره ای

جز نماز و خلوت و سی پاره ای

روی اندر مسجد و محراب کن

طعمه از نان جو و کشکاب کن

دست اندر دامن سجاده زن

رشته تسبیح در گردن فکن(1)

جوان خارکن این پند را به گوش جان خرید و از کوه و دشت رو به شهر نهاد. مسجد خرابه ای در بیرون شهر بود. به آنجا رفت و سجاده ای گسترد [و] روزها به روزه و شب ها به عبادت برخاست و از خوراک به گرده نانی جوین بسنده کرد. [بر] اثر عبادت و سجده فراوان، پینه ای بر پیشانی اش بست و سیمای عابد و زاهدی را به خود گرفت.

کم کم آوازه او در شهر پیچید، مردم گروه گروه برای زیارت وی می آمدند و او جز پاسخ سلام با کسی سخن نمی گفت. او قبله حاجات نیازمندان و دعایش دوای درد دردمندان شده بود.

ذکر خیرش مایه هر محفلی

طالب او هر کجا اهل دلی

می شدی در کوی او غوغای عام

او نمی گفتی کلام جز سلام

ص: 30

خاک پایش ارمغان عام شد

بهر آب دست او هنگامه شد

خبر او به پادشاه رسید. روزی شاه برای شکار از شهر بیرون رفت و در راه به کلبه آن جوان رسید. پیاده شد و به دیدار او رفت. او را مشغول نماز یافت و [دید] مردمی گرداگرد او را گرفته اند. محبت او در دل شاه نشست و از آن به بعد گه گاه مرغ دلش به سوی او پرواز می کرد و به زیارت او می رفت.

روزی سر صحبت را با او باز کرد و گفت: ای جوان! تو به همه آداب و سنن آراسته ای و تنها یک سنّت را ترک کرده ای و آن اختیار همسر است. من دختری در حرم سرا دارم چنین و چنان، اگر مایل باشی، او را به همسری تو درآورم.

جوان خارکن با شنیدن این مژده هوش از سرش رفت و دلش به تپش افتاد و حالی توصیف ناپذیر به او دست داد. با این حال، به روی خود نیاورد و هیچ پاسخ مثبت یا منفی نداد.

شاه با خود گفت: لابد زهد و عفت و شرم و حیای او مانع از پاسخ می شود.

بالاخره شاه شب را در این خیال به سر برد که مبادا جوان عابد پیشنهاد او را رد کند.

از سوی دیگر، جوان خارکن هم تمام شب را در اضطراب و دلهره به سر برد که مبادا شاه پشیمان شود و از رأی خود برگردد. فردا صبح، پیک شاه نزد خارکن آمد و پیام مجدد شاه را به او رساند. خارکن از خدا خواسته سری به نشانه رضایت جنباند.

ص: 31

شاه پس از آگاهی از پاسخ مثبت جوان خارکن، دستور داد مجلسی آراستند و خطیب و شیخ و قاضی شهر را آوردند و خطبه خوانده شد و دختر شاه به عقد جوان خارکن درآمد. سپس شهر را آذین بستند و سران مملکتی به راه افتادند و به کلبه جوان خارکن رفتند، لباس های دیبا و زربفت بر او پوشاندند و بر اسبی نجیب و زرعنان نشاندند و جوان با شکوه و جلال وارد شهر شد.

جوان خارکن که خود را در این حال دید، همین که به قصر شاه رسید و آن همه نعمت و زر و زیور را مشاهده کرد، ناگاه به فکر فرو رفت و روزگار گذشته خود را که با رنج و مشقت و ذلت همراه بود، به یاد آورد؛ آن روزهای گرمی که پشته خار را به دوش می کشید و شب ها از درد و خستگی خواب به چشمش نمی رفت. این تفکر، دری به دلش گشود و نور عشق حق از آن روزن بر عرصه دلش تابید.

زان تفکر در خود و ایام خود

اندر آغاز خود و انجام خود

رخنه ای اندر دل خود باز کرد

دل از آن رخنه گشودن ساز کرد

تا به دل آن رخنه ها دروازه شد

طبل روحانی بلندآوازه شد

شد ز بندرگاه غیب آنجا روان

کاروان در کاروان در کاروان

ص: 32

آمدی، این دست مزد پای توست

این جواب لفظ بی معنای توست

هیچ کاری نزد ما بی اجر نیست

هیچ شامی نه که آن را فجر نیست

گرچه کالای تو بس نابود بود

لیک نزد ما کجا مردود بود

خویشتن را وانمودی آنِ ما

آنِ ما کی رفته بی احسان ما

هین بگیر این مزد صورت کاری ات

این ثواب و اجر ظاهرداری ات

با این تفکر، سروش حق در گوش دلش طنین افکند که آنچه از عزت و جاه و مال و دست بوسی شاه و وزیر و وصل معشوق می بینی، همه و همه از آثار عبادت و طاعت خداست، آن هم نه طاعتی پاک و خالص، بلکه طاعتی به قصد مزد و اگر طاعت به قصد قرب باشد، دیگر چه خواهی یافت.

تابش نور حق بر دل جوان خارکن و گشوده شدن روزنه های معرفت الهی بر او، یاد صحبت و عشق دختر پادشاه را به کلی از خاطر وی زدود و عرصه دلش جلوه گاه خدا شد و بس.

در همان حال از اسب پیاده شد، لباس های دامادی از تن به درآورد و با پای برهنه به دشت و بیابان گریخت و درِ خانه به روی خویش و بیگانه بست و به عبادت راستین پرداخت تا به مقاماتی وصف ناپذیر دست یافت:

صحبت شهزاده اش از یاد رفت

ترک او کرد و پی صیاد رفت(1)

ص: 33

در کلامی دیگر، حضرت علی(ع) دراین باره فرمود:

أَلا وَ اِنَّ الدُّنْیا دارٌ غَرّارَةٌ خَدّاعَةُ تَنْکِحُ فِی کُلِّ یوْمٍ بَعْلاً وَ تَقْتُلُ فِی کُلِّ لَیلَهٍ أهْلاً وَ تُفَرِّقُ فِی کُلِّ ساعَهٍ شَمْلاً. (1)

آگاه باشید که دنیا خانه غرورآوری است خُدعه گر [که] هر روز شوهری تازه می کند و هر شب عده ای از اهل خود را می کشد و در هر لحظه، جمعی را از هم می پاشد.

در نهایت، مولای متقیان، علی(ع)، معیار تقوا را چنین بیان می دارد: «مِلاکُ التُّقی رَفْضُ الدُّنْیا؛ معیار تقوا، رها کردن دنیاست.»(2) با نظر به حجم انبوه روایات درباره دنیا و لزوم دل گسستن از دنیا و دل بستن به سرای آخرت، به اهمیت این موضوع پی می بریم. خوشا به حال کسانی که در زندگی خود این معارف را معنا کردند و به ما نشان دادند. اینک به چند نمونه از این مبارزان با دنیا اشاره می کنیم تا شاید ما نیز مانند آنها یا بهتر از آنها در این راه قدم نهیم و پیروز شویم.

خیلی گرم بود. آن زمان مرحوم علامه به خاطرگرمی هوا در زیرزمین می نشست. بعد از تعارف ها، صحبت های زیادی شد. هنگام رفتن گفتند: شما یازده جلد درباره امام علی بن ابی طالب(ع) نوشتی؛ قدردانی و تجلیل شیعه از شما این است که در منزل کهنه ای زندگی می کنی. اگر یک جلد از این یازده جلد را درباره یکی از خلفا می نوشتی، کاخی از طلا برای شما می ساختیم، ولی ما هر چه نگاه می کنیم، می بینیم وضع شما به جای بهتر شدن، بدتر می شود. شما الان یخچال ندارید، کولر ندارید، فرش ندارید، مبل ندارید، خلاصه وسایل راحتی تابستان و زمستان هیچ ندارید، چطور زندگی می کنید؟ ایشان تأملی کرد و بعد گفت: این اشکالاتی که بر من وارد می کنید، درست است. این اشکالات را شما وقتی به من وارد می کنید، من به قلبم رجوع می کنم، قلبم به من می گوید: عوض یخچال، علی(ع) را دارم و علی مافوق تمامی این مواهب است. من علی دارم؛ چه غم دارم و از زندگانی خودم اصلاً ناراحت نیستم و شاکرم».(1)

مخالف اسلام بود. این خاطره از قلب عبدالله بیرون نمی شد [و] راهی نیز برای رسیدن به آن پیدا نمی کرد. بالأخره آن قدر گذشت تا اینکه حضرت رسول صلی الله علیه و آله از جنگ حنین برگشت [و] به جانب مدینه ره سپار شد. عبدالعزی [که] دیگر نتوانست صبر بکند، پیش عموی خود رفت و گفت: مدت ها بود من مایل به اسلام آوردن بودم، انتظار داشتم شما هم اسلام قبول کنید. اکنون که از شما خبری نشد، من تصمیم گرفته ام به مسلمین پیوسته [و] ایمان بیاورم.

عمویش گفت: اگر چنین کاری بکنی، آنچه به تو داده ام، پس می گیرم، حتی لباس و تمام زندگی ات را خواهم گرفت؛ برهنه ات می کنم. عبدالعزی گفت: اسلام آوردن را بر تمام ثروت دنیا ترجیح می دهم. عمویش گفت: پس حالا که مصممی، دست از تمام اموال من بردار. به اندازه ای به او سخت گرفت که لباس هایش را نیز از تنش خارج کرد. عبدالعزی پیش مادرش رفت. جریان اسلام آوردن خود را به مادر گفت و تقاضای لباسی کرد تا پوشیده خدمت پیغمبر صلی الله علیه و آله شرف یاب شود. مادر مهربان چون لباسی نداشت که به فرزند دلبند خود دهد، به ناچار گلیمی راه راه که عرب آن را «بجاد» می گوید، به او داد. عبدالله گلیم را از وسط پاره کرد. نیمی را بر شانه انداخت و نیم دیگر را همانند ازار (لنگ) به کمر بست [و] از مادر جدا گردید [و] با صدق و صفا به طرف مدینه آمد.

هنگام سحر به مدینه رسید. داخل مسجد شد. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله همیشه صبحگاه پس از نماز در مسجد جست وجو می کرد و از حال اصحاب صفه (کسانی که در مدینه غریب بودند و از خود خانه ای نداشتند) خبر

ص: 37

می گرفت. آن روز چشم پیغمبر به تازه واردی افتاد که با وضع مخصوصی خود را پوشانیده [بود]. جلو آمد، پرسید: تو کیستی؟ گفت: نام من عبدالعزی است و از فلان قبیله ام. فرمود : تو را عبدالله ذوالبجادین نام می گذارم. میهمان من باش. عبدالله در جمله میهمانان آن جناب به سر می برد و به تعلیم قرآن اشتغال داشت.

در آن هنگام که مردم آماده جنگ تبوک بودند، عبدالله خدمت پیغمبر آمد و در جنگ شرکت کرد و به شهادت نایل شد».(1)

زهر آمیخته شده است و معاویه قصد نموده با شیرینی عسل، حلاوت و شیرینی محبت و مهر علی(ع) را در کام و دل ما بخشکاند. دختر مشک عسل را بر زمین گذاشت و دستش را شست و چنین سرود:

أبِالْعَسَلِ الْمُصَفّی یابْنَ هِنْدٍ

نَبِیعُ لَکَ إِیماناً وَ دِیناً

آیا با عسل صاف ای پسر هند جگرخوار

دین و ایمانمان را به تو بفروشیم؟

فَلا وَ اللهِ لَیس یکُونُ هذا

وَ مَوْلانا أمِیرُالمُؤْمِنِینا

نه به خدا هرگز این نخواهد شد، درحالی که مولای ما امیرالمؤمنین است».(1)

در جلد اول کتاب سرمایه سخن آمده است: «یکی از دانشمندان آرزوی زیارت حضرت بقیه الله - اَرْواحُ العالَمین لِتُرابٍ مَقْدَمِهِ الفِداء - را داشت. او مدت ها ریاضت کشید. در نجف اشرف میان طلاب حوزه علمیه معروف است هرکس چهارشنبه مرتباً و پی درپی به «مسجد سهله» برود و عبادت کند، خدمت حضرت ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف می رسد. ایشان مدت ها کوشش کرد، ولی به مقصود نرسید. سپس به علوم غریبه و اسرار حروف و اعداد متوسل شد، چله ها نشست، ریاضت ها کشید، ولی نتیجه نگرفت. در این مدت به خاطر بیدارخوابی های فراوان و مناجات سحرگاهان، صفای باطنی پیدا کرد؛ گاهی نوری در دلش پیدا می شد و حال خوشی به او دست می داد، حقایقی می دید و دقایقی می شنید. در یکی از این حالات معنوی به او گفته شد: دیدن امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف برای تو ممکن نیست، مگر آنکه به فلان شهر سفر کنی. هرچند این مسافرت مشکل بود، ولی در راه رسیدن به مقصود آسان می نمود. روان شد. بعد از چند روز به آن شهر رسید. در آنجا نیز به ریاضت مشغول شد و چله گرفت. روز سی وهفتم یا سی وهشتم به او گفتند: الان حضرت بقیه الله امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف در بازار آهنگران، در دکان پیرمردی قفل ساز نشسته است. هم اکنون برخیز، شرف یاب شو. با اشتیاق از جا بلند شد [و] روانه دکان پیرمرد شد. وقتی رسید، دید حضرت ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف آنجا نشسته است و با پیرمرد گرم گرفته [است] و سخنان محبت آمیز می گوید. همین که سلام کرد، حضرت پاسخ فرمود و اشاره به سکوت کرد. در این حال دید پیرزنی ناتوان و قد خمیده عصازنان آمد و با دست لرزان قفلی را نشان داد و گفت: ممکن است برای رضای خدا این قفل را به مبلغ سه شاهی بخرید که من به سه

ص: 40

شاهی پول نیاز دارم. پیرمرد قفل را گرفت و نگاه کرد، دید بی عیب و سالم است، گفت: خواهرم! این قفل دو عباسی (هشت شاهی) ارزش دارد؛ زیرا پول کلید آن بیش از ده دینار نیست. شما اگر ده دینار (دو شاهی) به من بدهید، من کلید این قفل را می سازم و ده شاهی قیمت آن خواهد بود. پیرزن گفت: نه، به آن نیازی ندارم. شما این قفل را سه شاهی از من بخرید، شما را دعا می کنم. پیرمرد با کمال سادگی گفت: خواهرم، تو مسلمانی، من هم که مسلمانم؛ دعا می کنم. چرا مال مسلمان را ارزان بخرم و حق کسی را ضایع کنم. این قفل اکنون هشت شاهی ارزش دارد. کم اگر بخواهم منفعت ببرم، به هفت شاهی می خرم؛ زیرا در معامله دو عباسی بیش از یک شاهی منفعت بردن بی انصافی است. اگر می خواهی بفروشی، من هفت شاهی می خرم و باز تکرار می کنم قیمت واقعی آن دو عباسی است. چون من کاسب هستم و باید نفعی ببرم، یک شاهی ارزان تر می خرم. پیرمرد هفت شاهی پول به آن زن داد، قفل را خرید. همین که پیرزن رفت، امام به من فرمود: آقای عزیز! دیدی و این منظره را تماشا کردی؛ این طور شوید و این جوری شوید تا ما به سراغ شما بیاییم. چله نشینی لازم نیست، به جفر متوسل شدن سودی ندارد، عمل سالم داشته باشید و مسلمان باشید تا من بتوانم با شما همکاری کنم. از همه این شهر، من این پیرمرد را انتخاب کردم؛ زیرا این مرد دین دارد و خدا را می شناسد؛ این هم امتحانی که داد. از اول بازار، این پیرزن عرض حاجت کرد و چون او را محتاج و نیازمند دیدند، همه در مقام آن بودند که ارزان بخرند و هیچ کس حتی سه شاهی نیز خریداری نکرد و این پیرمرد به

ص: 41

هفت شاهی خرید. هفته ای بر او نمی گذرد، مگر آنکه من به سراغ او می آیم و از او دلجویی و احوالپرسی می کنم».(1)

ص: 42

پیغمبر به او اجازه داد. صبحگاه این جوان برومند به اندازه ای برای رسانیدن خود به لشکرگاه عجله داشت که غسل نکرده با حال جنابت خواست از منزل خارج شود.(1)

حنظله داخل سپاه مسلمانان شد. ابوسفیان را دید سوار بر اسبی شده، میان دو سپاه جولان می دهد. حمله ای جوان مردانه کرد؛ شمشیری بر پشت اسبش فرود آورد. در نتیجه، ابوسفیان بر زمین افتاد. در این هنگام فریاد کرد: قریش به دادم برسید اینک حنظله مرا کشت و شروع به فرار کرد. حنظله او را تعقیب کرد. یکی از سپاهیان با او روبه رو شد و نیزه ای به حنظله زد. آن جوان دلیر با همان زخم کاری که به شهادتش انجامید، نیزه دار را با شمشیر از پا درآورد. آنگاه در بین عده ای از سپاهیان اسلام بر زمین افتاد. در پایان جنگ، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: دیدم ملائکه بین آسمان و زمین حنظله را با ظرف های زرین غسل می دادند. به همین جهت، به «حنظله غسیل الملائکه» مشهور شد.(2)

توجهی به ما ندارد؟ به او گفتند: او، علی بن الحسین، زین العابدین(ع) است.

عبدالملک در همان جایی که بود، نشست و بدون آنکه حرکتی کند، دستور داد: او را نزد من آورید. چون حضرت را نزد عبدالملک آوردند، گفت: یابن رسول الله! من که قاتل پدرت - امام حسین(ع) - نیستم؛ پس چرا نسبت به ما بی اعتنا و بی توجه هستی؟

حضرت فرمود: قاتل پدرم به جهت کارهای ناشایستی که داشت، دنیایش تباه گشت و با کشتن پدرم، آخرتش نیز تباه گردید. اگر تو هم دوست داری که همچون او دنیا و آخرتت تباه گردد، هرچه می خواهی انجام بده.

عبدالملک عرضه داشت: خیر، هرگز من چنان نمی کنم، ولی از تو می خواهم تا در فرصت مناسبی نزد ما آیی تا از دنیای ما بهره مند شوی.

در این هنگام، امام سجاد(ع) روی زمین نشست و آنگاه دامن عبای خویش را گشود و به ساحت اقدس الهی اظهار داشت: خداوندا! موقعیت و عظمت دوستان و بندگان مخلصت را به او نشان بده تا عبرتش قرار گیرد.

ناگاه دامان حضرت پر از جواهرات گران بها شد و همه چشم ها بدان سو خیره گشت. سپس حضرت خطاب به عبدالملک کرد و فرمود: ای عبدالملک! کسی که این چنین نزد خداوند متعال آبرومند و محترم باشد، چه احتیاجی به دنیای شما دارد؟

ص: 45

پس از آن اظهار داشت: خداوندا! آنها را از من بازگیر که مرا نیازی به آنها نیست».(1)

بهتر تهیه نمایند، ایشان قبول نفرمود. معظم له نه تنها در ایام اشتغال، بلکه در تمام مدت عمر خود برای هزینه شخصی خود از سهم امام و وجوهات استفاده نکرد و گاهی می شد در شدت احتیاج و نیاز بود، با این حال از تصرف آن خودداری می نمود و به اندک منافع املاک موروثی خود که در همان قریه کوسان قرار داشت، اکتفا می کرد.

آیت الله یک بار در روزگار تحصیلی در مشهد مقدس پول روزانه اش تمام [شد و]، از استاد خود مبلغ (پنجاه ریال) به عنوان قرض درخواست نمود. استاد فرمود: چرا به عنوان قرض می گویی؟ از وجوه شرعی [که] نزد من هست، مبلغی هست [که] به شما می دهیم. معظم له گفته بود از وجوه شرعی در راه تأمین مخارج استفاده نمی کنم. به عنوان قرض مبلغ پنجاه ریال دریافت نمود. در آن شب، نزدیک صبح در خواب شخصی محترم و بزرگواری را می بیند که به ایشان خطاب می کند: چرا از استاد طلب قرض کردی؟ ایشان عرض کرد: چه می کردم؟ جواب داد: از کسی که الان اسم او را می شنوی، می گرفتی. آیت الله فرمود: در همان هنگام از خواب بیدار شدم، شنیدم مؤذن حرم مطهر امام هشتم(ع) در مقدمه اذان می گوید: «أللّهُمَّ صَلِّ عَلی عَلِی بْنِ مُوسَی الرِّضَا الْإِمامِ ثامِن(ع)» یک مرتبه حالت تنبهی برای وی پیدا شد. [پس] به حرم هشتمین پیشوای اسلام مشرف گردید و از استقراض آن مبلغ اظهار ندامت کرد.

نوع لباس های آیت الله از کرباس سفید دست بافت بود که با سفارش خود ایشان تهیه می شد. ظروف منزل ایشان حتی ظروف مهمانی، همان کاسه و بشقاب سفالین محلی بود که در گذشته در مازندران معمول بوده است.

ص: 47

او نمی توانست از نعمت های دنیا لذت ببرد، در حالی که جمعی از مستمندان و محرومان در آن اجتماع زندگی می کنند. از خصایص و امتیازات این دانشمند بزرگ، مهمان نوازی وی بود. معظم له با کمال میل و رغبت از عموم واردین پذیرایی می کردند. آستانه منزلش در همه اوقات پناهگاه مستمندان و مهمانان بود و از همه با گشاده رویی استقبال می کرد و هیچ گونه فرقی بین مهمانان خود که از طبقات مختلف بودند، نمی گذاشت. رفتارش نسبت به عموم میهمانان یک نواخت و بیشتر خوراک ایشان در روزها آش بود و این پذیرایی (آش) از ایشان در مازندران مشهور است. ناگفته نماند، ورود مهمانان بر ایشان روی حساب نبود؛ هرکس می آمد و هر وقت که وارد می شد، بدون هیچ تکلفی از او پذیرایی می شد. کمتر اتفاق می افتاد که روزها بر سر سفره اش مهمان نباشد. نگارنده (مؤلف کتاب گوشه ای از زندگانی آیت الله کوهستانی) در عید فطر طبق مرسوم با جمعی به قصد زیارت ایشان رفتم. از نزدیک دیدم که در آن روز متجاوز از سیصد نفر مهمان داشت که از دور و نزدیک به قصد زیارتش آمده بودند. مهمانان ایشان عقیده مند بودند که طعام آیت الله مایه سعادت و شفای امراض می باشد. ازاین رو، هرچه نان بر سر سفره باقی می ماند، مهمانان به قصد شفا و تبرک همه را با خود می بردند».(1)

ص: 48

کردند [و سپس] عرض کردند: این قرآن را شاه برای شما فرستاده [است]، فرمود: این جواهرات چیست که به این قرآن صرف کرده اید؟ اینها را بکنید و برای فقرا و مساکین خرج کنید. عرض کردند: قرآن را که به خط تبریزی است و قیمت زیادی دارد، بگیرید بخوانید. فرمود: هر کس قرآن را آورده، بردارد نزد خود نگه دارد و بخواند. این کلام را فرمود و در را بست و برگشت.

جمال الدین بهبهانی که از شاگردان آن بزرگوار بود، در تحفه الرضویه نوشته [است] که: زهد آن حضرت به مقداری بود که لباس هایش از کرباس تاب دار بوده که غالباً آن را زوجه مقدسه او که والده مکرمه آقا محمدعلی، صاحب مقامع بود رشته و بافته بود و به اقمشه و اَمتعه(1) دنیا هیچ نظری نداشت».

هر چه علم بلاغی افزون می شد، اخلاصش فزون تر می گردید و هرچه اوج عظمتش بیشتر می گشت، فروتنی او بیشتر می شد. پیشوای زهدپیشگان، علی(ع) می فرماید: «اَلزُّهْدُ سَجِیهُ الْمُخْلِصِینَ».(1)

بلاغی بزرگ نیز که عظمت نامش لرزه بر اندام دشمنان و مخالفان می افکند و آثارش شهرت جهانی یافته بود، با الهام از شیوه زندگی امامان معصوم(ع) بر تمامی اعمالش سایه افکنده بود و چنان زاهدانه می زیست که زندگی اش، تداعی کننده زندگانی مولایش، علی(ع) بود.

گویند آن مرحوم اتاق کوچکی داشت و در آن جز حصیر و گلیمی که بر آن می نشست، چیز دیگری دیده نمی شد. با اینکه مزاجی ضعیف و بیمار داشت، ولی در زمستان وسایل گرمازا و در تابستان وسیله خنک کننده نداشت. در فقر و نداری وی گفته اند: هنگامی که بیمار می شد، اصلاً پولی برای درمان نداشت و با همان بیماری صبر می کرد.

آیت الله مرعشی نجفی فرمود: «روزی بر وی وارد شدم و او را در حال بیماری شدیدی مشاهده کردم، در حالی که پولی برای درمان در بساط او یافت نمی شد. من و آقایان خویی و میلانی پولی بر روی هم نهادیم و او را به دکتر رساندیم».

مدرسی چهاردهی می نویسد: «وی برای چاپ کتاب الهدی پولی نداشت، به ناچار هرچه در خانه داشت، به قیمت ارزان فروخت و کتاب را به چاپ رساند».

گویند: از ادامه نگارش کتابش درباره قبله (ش 32) تنها به دلیل فقر مالی صرف نظر کرد.

ص: 51

نویسنده تاریخ روابط اجتماعی ایران و عراق می نویسد: خانه و آشیانه استاد ما در نجف بسیار کوچک و کهنه بود. ناتوانی مزاج، سینه تنگی، گرمای سوزان و بی پولی، گرفتار و بیمارش کرده بود. میرزا علی آقای شیرازی، فرزند میرزای مجدد، حاضر شد که خانه آبرومندی برای یک سال اجاره کرده و به بلاغی واگذار نماید. استاد نخواست زیر بار منت دوست قدیمی خود برود و هرچه دوستان و شاگردان اصرار کردند، وی قبول نکرد و می گفت: در این کلبه کوچک به قناعت زندگی می کنم و نمی خواهم دیگران برای خاطر من در فشار باشند.

بلاغی متعهد و مسئول و دردآشنا برای رسیدن به اهداف خود از هیچ کوششی فروگذار نمی کرد و از تلاش و کوشش بازنمی ایستاد. گویند: برخی از بهاییان در محله ای از بغداد مکانی را به نام «حظیره» برای اجتماع خود بنا نهادند. بلاغی با شنیدن این خبر، دیگر آرام نگرفت و استراحت بر خود روا نداشت و با مراجعه به دادگاه و قانون آنان را به ترک محل و خلع ید از آن واداشت و پس از مدتی آن را به مسجدی آبرومند مبدل نمود.

بلاغی همواره بر قطع نفوذ بیگانگان اصرار داشت. ازاین رو، از کالاهای خارجی استفاده نمی کرد. وی اصرار داشت که لباس هایش از ساخته های کشورهای اسلامی باشد.

روزی او را شادمان دیدند و سببش را پرسیدند، گفت: امروز یک توپ کرباس از ایران برایم رسیده و از آن پارچه، یک کفن، عمامه، پیراهن و شلوار تهیه کردم. سزاوار نیست که در گورستان با پارچه بیگانگان بخوابم و با لباس کافران به نماز بایستم».(1)

ص: 52

برگردم. ازاین رو، چیزی نخریدم و به خانه برگشتم و پول را سر جای خود گذاشتم».(1)

ص: 54

جمع و ضبط کتابی درباره خرید و فروش (بیع و شراء) و همه جزئیات و فروعات مسائل مربوط به آن را در خاطرم ثبت کردم، به طوری که بعد از اتمام آن کتاب به ذهنم آمد که من از هر کسی در این باب فقه، عالم ترم؛ عجب و خودپسندی مرا گرفت.

روزی دو نفر عرب بادیه نشین (عشایر) به مجلس من آمدند و راجع به معامله ای که در دهات انجام گرفته بود، پرسیدند که از آن مسئله چهار فرع دیگر هم منشعب می شد که من هیچ کدام را نتوانستم جواب دهم.

مدتی به فکر فرو رفتم و به خودم گفتم که تو ادعا می کردی که در این باب فقه، مرجع و اعلم همه زمان هستی، حال چه طور نمی توانی مسئله اهل دهات را جوابگو باشی!

بعد به آنها گفتم: این مسئله را وارد نیستم! آنها تعجب کردند و گفتند: باید بیشتر زحمت بکشی تا بتوانی جواب مسائل را بدهی. از نزدم پیش کسی رفتند که عده ای از شاگردانم بر او از نظر علمی مقدّم بودند.

از او مسئله را سؤال کردند و همه را جواب داد. آنها از جواب سؤال خوشحال شدند و او را مدح کردند و به طرف دهات خودشان رفتند».

(نفسی) است که هر کار خوب را در نظرم بد و هر کار بد را در نظرم خوب جلوه می دهد.

یا رسول الله! نصف مال خود را برای کیفر عملم به او بخشیدم. پیامبر به فقیر فرمود: آیا می پذیری؟ عرض کرد: نه، یا رسول الله. ثروتمند گفت: چرا؟ گفت: می ترسم آنچه را از تکبر و خودپسندی تو را فراگرفته [است]، مرا هم فراگیرد».(1)

حکمت رشد می کند نه با تکبر؛ چنان که در زمین نرم گیاه می روید، نه در زمین سخت کوهستانی».(1)

کند و تصمیم به ترک گناه بگیرد. به دیگر سخن، نمازش او را از جهنم نجات و به سوی بهشت رهنمون گردد».(1)

خواست. حضرت او را از آب گرفت و بیرون آورد، سپس به او فرمود: چه گفتی؟ عرض کرد: گفتم این عیسی روح الله روی آب می رود و من نیز روی آب می روم و گرفتار عجب شدم. حضرت عیسی(ع) به او فرمود: تو برای خویش مقامی قائل شدی که خداوند آن را به تو نبخشیده بود. خدا به آنچه گفتی، بر تو غضب کرد. پس به درگاه خدا از آنچه گفتی، توبه کن. امام صادق(ع) فرمود: آن مرد توبه کرد و به همان مقامی که خدا به او بخشیده بود، برگشت. پس تقوا پیشه کنید و به یکدیگر حسد نورزید».(1)

گرچه او پس از آن پشیمان شد، ولی نعمت لیاقت نگهداری آن نور از او سلب گشت و آه و ناله اش به جایی نرسید و چاره ای جز مرگ نداشت:

آه می کرد و نبودش آه سود

چون درآمد تیغ و سر را در ربود»(1)

انتظار مردم، شتر مرد عرب، شتر پیامبر را پشت سر گذاشت. آن دسته از مسلمانان که درباره شتر پیامبر عقاید خاصی پیدا کرده بودند، از این پیشامد بسیار ناراحت شدند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله به آنها فرمود: اینکه ناراحتی ندارد. شتر من از همه شتران جلو می افتاد و به خود بالید و مغرور شد، پیش خود گفت: من بالادست ندارم، اما سنت الهی است که روی هر دستی، دستی پیدا شود و پس از هر فرازی، به نشیبی برسد و هر فردی در هم شکسته شود. به این ترتیب، رسول خدا صلی الله علیه و آله ضمن بیان حکمتی آموزنده، آنها را به اشتباهشان واقف ساخت».(1)

ای که مغروری به ملک عزّ جاه و سیم و زر

بعد امروز است رستاخیز اکبر الحذر

کُلّکم راعٍ نخواندی از کلام مصطفی

تا شوی از کُلّکم مسئول جانا الخبر

ص: 63

عرض کردم. آقا تأملی کرد [و] گفت: دور نیست دقت نظر میزان باشد. آن گاه فرمود: عموماً از میرزا تقلید کنیم».(1)

«ایشان پس از رحلت میرزای شیرازی اول فرمود: «من شایسته مرجعیت نیستم؛ زیرا ریاست دینی و مرجعیت اسلامی به غیر از علم فقه، امور دیگری لازم دارد، از قبیل: اطلاع از مسائل سیاسی و شناختن موضع گیری های درست در هر کار و اگر من در این امر دخالت کنم، به تباهی کشیده می شود. برای من غیر از تدریس، کار دیگری جایز نیست.» بدین گونه مردم را به میرزا محمدتقی شیرازی ارجاع می دهد».(1)

بودی من در زمانی که در محضر درس شریف العلماء بودم از تو اعلم بودم، اما اینک امتیازات تو بیشتر است؛ زیرا من سال هاست که مباحثه را ترک کرده ام و به حل و فصل امور مردم پرداخته ام، ولی شما در محضر اساتید به تحصیل ادامه داده، فعلاً از من اعلم هستی.» چون این جواب سعید العلماء به شیخ رسید، شروع به گریه کرد و از عظمت مسئولیت بزرگی که متوجهش شده بود، به حرم حضرت امیرالمؤمنین(ع) مشرف شد و استغاثه نمود که توان انجام این امر خطیر را داشته باشد».(1)

بروجردی رحمه الله برای عالم اسلام و جامعه مدرسین دیوار بلندی بود که فرو ریخت.» و خیلی به ایشان علاقه مند بود. با وجود این، به تشییع جنازه ایشان حاضر نشد که مبادا برای مرجعیت ایشان اقدامی شود».(1)

ص: 72

آن حال دید، او هم راضی نشد این خبر را برای حضرت بیاورد تا این که خود پیغمبر تشریف آورد. کنار جسد حمزه ایستاد. دید او را مُثله نمودند؛ یعنی شکمش را شکافته و جگرش را بیرون آوردند. شروع به گریه کرد [و] فرمود:

«لَکَ الْحَمْدُ وَ أنْتَ الْمُسْتَعانُ وَ اِلَیکَ الْمُشْتَکی. ثُمَّ قالَ: لَنْ أصابَ بِمِثْلِ حَمْزَهَ أبَداً؛ حمد و سپاس از برای تو است ای خدا! تو یار و یاور مایی. به سوی تو از ستم کاران شکایت ما است. سپس فرمود: مصیبتی چون مصیبت حمزه بر من وارد نخواهد شد؛ اگر خداوند مرا بر قریش نصرت دهد، هفتاد نفر از آنها را مُثله خواهم کرد.» در اینجا جبرئیل این آیه را آورد:

وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ وَ لَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصّابِرینَ. (نحل: 126)

اگر کیفر کردید، همانند آنچه به شما ستم شده است، کیفر نمایید. اگر شکیبایی کنید، صبر برای صابرین بهتر است.

حضرت سه مرتبه فرمود: صبر می کنم. آن گاه ردای خود را بر روی حمزه انداخت؛ هرگاه به طرف سر می کشید، پایش بیرون می ماند، به طرف پا که می کشید، سرش خارج می شد. قسمت سر را پوشانید [و] بر روی پاهای حمزه خاشاک بیابان ریخت.

درحالی که سلامتی خود را بازیافته بود، بسیار خوش حال گردید و گریه اش به خنده بدل شد.(1)

از پس هر گریه، آخر خنده ای است

مرد آخر بین، مبارک بنده ای است

هر کجا آب روان، سبزه بود

هر کجا اشک روان، رحمت شود

مرحمت فرمود سید، عفو کرد

ز جرئت توبه کرد آن روی زرد

رحم خواهی، رحم کن بر اشک بار

رحم خواهی، بر ضعیفان رحم آر

و این شمشیر و این هم دست من؛ هرچه خواهی بکن. نوکر اندکی فکر کرد و سپس گفت: تو ستمی بر من کرده ای و بدون جهت مرا از نعمت دست محروم ساختی. اکنون گیرم که من دست تو را به قصاص بریدم، چه نتیجه به حال من خواهد داشت؛ من که دیگر صاحب دست نخواهم شد. پس چه بهتر که محاکمه من و تو همچنان برای روز قیامت بماند و دادخواهی در پیشگاه عدل الهی انجام گیرد. شخص تائب که این سخن شنید، امیدش از هر طرف قطع شد و آتش به جانش افتاد و آنچنان بیچاره شد که با تمامی غروری که داشت و مخصوص شیوخ عرب است، شروع به گریه کرد. چون صدای گریه اش بلند شد، رحمت الهی او را دریافت؛ خدای مقلب القلوب دل صاحب حق را نرم کرد و به حال او رقت آورد و گفت: بدون دیه و قصاص تو را عفو نمودم».(1)

شیخ دست به سر و صورتش کشید و گفت: می خواهم پیش فاطمه زهرا(ع) روسفید باشم. ایستاد و گفت: مؤمنین! هر کسی ریش شیخ را دوست دارد، پولی به دامان شیخ بیندازد. خود شیخ دامنش را گرفت و مؤمنین و مقلدین شیخ هم دیدند شیخ دارد برای طلبه پول جمع می کند. [پس آنها هم پول] ریختند به دامنش. وقتی فارغ شد، با کمال ادب پول ها را داد و دست سید را بوسید و فرمود: مرا حلال و عفو فرما».(1)

زرع کرده ای؟ او گفت: صد دینار. امام کاظم(ع) فرمود: چقدر امید داری که از آن به دست آوری؟ او گفت: علم غیب ندارم.

حضرت فرمود: من می گویم چقدر امید و آرزو داری که عایدت گردد. گفت: امیدوارم دویست دینار به من رسد.

امام کاظم(ع) کیسه ای درآورد که محتوی سیصد دینار بود و فرمود: این را بگیر و کشت و زرع تو نیز به همین حال برای تو باشد و خدا آنچه را که امید داری، به تو برساند.

آن مرد آنچنان تحت تأثیر بزرگواری امام گردید که همان جا به عذرخواهی پرداخت و عاجزانه تقاضا کرد که تقصیر و بدزبانی او را عفو کند.

امام کاظم(ع) در حالی که لبخند می زد. بازگشت. مدتی از این جریان گذشت تا روزی امام کاظم(ع) به مسجد آمد، آن مرد در مسجد بود، برخاست و با کمال خوش رویی به امام نگاه کرد و گفت: «اَللهُ أعْلَمُ حَیثُ یجْعَلَ رِسالَتَهُ؛ خدا آگاه تر است که رسالتش را در وجود چه کسی قرار دهد».

دوستان آن حضرت دیدند آن مرد کاملاً عوض شده، نزد او آمدند و علت را پرسیدند که چه شده این گونه تغییر جهت داده ای؟ قبلاً بدزبانی می کردی، ولی اکنون امام را می ستایی؟ او گفت: همین است که اکنون گفتم. آن گاه برای امام دعا کرد و سؤالاتی از امام پرسید و پاسخش را شنید.

امام برخاست و به خانه خود بازگشت. هنگام بازگشت، به آن کسانی که اجازه کشتن آن مرد را می طلبیدند، فرمود: این همان شخص است. کدام یک از این دو راه بهتر بود: آنچه شما می خواستید یا من انجام دادم؟ من با مقدار پولی که کارش را سامان دهد، سامان دادم و از شر او آسوده شدم.(1)

ص: 79

هستیم. بدین گونه، با ترک غضب، هر دو قبیله با یکدیگر صلح و آشتی کردند [و] آتش کینه و عداوت در میانشان خاموش گردید.(1)

ص: 81

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در روایتی می فرماید:

سِتّهٌ تُدْخَلُ النّارُ بِسِتَّهِ أشْیاءَ: اَلسُّلْطانُ بِالْجَوْرِ الْعَرَبُ بِالعَصَبِیةِ وَ الدَّهاقِینُ بِالْکَذِبِ (بِالکِبْرِ) وَ التّاجِرُ بِالْخِیانَهِ وَ أهْلُ الْقُرا بِالْجَهْلِ وَ الْعُلَماءُ بِالْحَسَدِ.

شش طایفه به واسطه شش چیز داخل آتش می شوند: پادشاه به واسطه ظلم، عرب به واسطه عصبیت، کشاورزان به واسطه دروغ (کبر و خودخواهی)، تاجر به واسطه خیانت و اهل روستا به واسطه نادانی و علما به واسطه حسد.(1)

واسطه آن، قابیل برادر خود هابیل را کشت و به عذاب الهی هلاک شد».(1)

نقل است که جنید مریدی داشت که او را از همه عزیزتر می شمرد و گرامی اش می داشت. دیگران را حسد آمد. شیخ از حسادت دیگر مریدان آگاه شد، گفت: ادب و فهم او از همه بیشتر است. ما را نظر در آن (ادب و فهم) است. امتحان کنیم تا شما را معلوم گردد.

فرمود تا بیست مرغ آوردند و گفت: هر مرغ را یکی بردارید و جایی که کسی شما را نبیند، بکشید و بیارید. همه برفتند و بکشتند و بازآمدند، الّا آن مرید که مرغ را زنده بازآورد. شیخ پرسید که چرا نکشتی؟ گفت: شیخ فرموده بود که جایی باید مرغ را کشت که کسی نبیند و من هرجا که می رفتم، حق تعالی را می دیدم.

شیخ رو به اصحاب کرد و گفت: دیدید که فهم او چگونه است و فهم دیگران چون؟ همه استغفار کردند و مقام آن مرید را بزرگ داشتند».(1)

فردای آن روز، باز در حضور پیامبر بودیم که فرمود: هم اکنون از این جاده شخصی می آید که اهل بهشت است. نگاه کردیم دیدیم همان مرد انصاری دیروزی است.

روز سوم نیز همین موضوع تکرار شد. وقتی آن مرد آمد، پیامبر برخاست. عبدالله بن عمروعاص به آن مرد گفت: من با پدرم بگومگو کردم و سوگند یاد کردم که سه روز نزدش نروم. اگر اجازه بفرمایی، این سه روز را همراه شما باشم. آن مرد اجازه داد. من در این سه روز (آن مردی را که پیامبر او را اهل بهشت معرفی می کرد، خوب امتحان کردم) دیدم یک آدم معمولی است، دیدم شب برای شب زنده داری بلند نشد و فقط هروقت به این طرف و آن طرف می غلتید، ذکر خدا می گفت. صبح برای نماز صبح برخاست و نمازش را خواند و غیر از سخن نیک، سخن دیگری از او نشنیدم. شب دوم و سوم نیز به طور معمول گذشت.

تصمیم گرفتم عمل او را کوچک بشمارم. به او گفتم: ای بنده خدا! راستش بین من و پدرم کدورتی نیست که سه روز از او فاصله بگیرم، ولی شنیدم پیامبر تو را اهل بهشت معرفی کرد، خواستم ببینم عمل تو چیست که تو را اهل بهشت نموده است، ولی اکنون عمل بسیاری از تو ندیدم و تو را یک آدم معمولی یافتم. حال بگو بدانم چه کاری تو را به این مقام رسانده؟

مرا به نزدیک خواند و گفت: راز بهشتی بودن من آن نیست که از من دیدی، بلکه جهت و سببش این است که من به احدی از مسلمانان خیانت نمی کنم و به هیچ کس از افرادی که خداوند به آنها نعمت سرشار داده، حسد نمی برم.

ص: 86

عبدالله به او گفت: اکنون فهمیدم، همین صفات تو را اهل بهشت نموده است، صفاتی که ما قدرت به دست آوردن آن را نداریم.(1)

خلیفه یقین کرد که حرف وزیر درست است. نامه ای نوشت به یکی از کارگزارانش که حامل نامه را گردن بزند.

ندیم حسود در خارج اتاق خلیفه منتظر بود و دید زود ادیب از حضور خلیفه آمد و مکتوبی در دست دارد. خیال کرد خلیفه در نامه نوشته مال زیادی به وی دهند. حسدش زیادتر شد و گفت: من تو را از این زحمت خلاص می دهم و دوهزار درهم این نامه را خرید و گفت: چند روز خودت را به خلیفه نشان مده. او هم قبول کرد.

ندیم حسود نامه را به عامل خلیفه داد و او گردش را زد. مدتی بعد، خلیفه سؤال کرد: ادیب ما کجاست پیدا نمی شود؟ آیا به سفر رفته است؟ گفتند: چرا ما او را دیده ایم. احضارش کرد و با تعجب گفت: تو را نامه ای دادیم، به عامل ندادی؟ قضیه نامه و وزیر را نقل کرد. خلیفه گفت: سؤال می کنم، دروغ نگو. بگو تو به ندیم ما گفتی: بوی دهن خلیفه مرا اذیت می کند؟ گفت: نه، خلیفه بیشتر تعجب کرد و گفت: چرا نزد ما آمدی، دورتر نشستی و با دستمال دهان خود را گرفتی؟ عرض کرد: ندیم شما، مرا به خانه خود برد و سیر به من خورانید. چون به حضور شما آمدم، ترسیدم بوی دهانم خلیفه را آزار نماید.

خلیفه گفت: «الله اکبر» و قضیه حسادت ندیم و قتل حاسد و زنده بودن محسود را برای همه حضار نقل کرد و همگان در حیرت شدند».(1)

در زمان خلافت هادی عباسی، مرد نیکوکار ثروتمندی در بغداد می زیست. در همسایگی او شخصی سکونت داشت که نسبت به مال او حسد می ورزید. هر قدر درباره او حرف ها زد تا دامن او را لکه دار کند، نشد. تصمیم گرفت غلامی بخرد و او را تربیت کند و بعد مقصد خود را به او بگوید.

روزی، بعد از یک سال به غلام گفت: چقدر مطیع مولای خود هستی؟ گفت: اگر بگویی خود را به آتش بینداز، انجام دهم. مولای حسود خوشحال شد، گفت: همسایه ام ثروتمند است و او را دشمن دارم. می خواهم دستورم را انجام دهی. گفت: شب با هم بالای پشت بام همسایه ثروتمند می رویم، تو مرا بکش تا قتلم به گردن او بیفتد و حکومت او را به خاطر قتلم قصاص کند و از بین ببرد.

هرچه غلام اصرار در انجام ندادن این کار کرد، تأثیری نداشت. نیمه شب به دستور مولای حسود، گردن مولایش را بالای بام همسایه محسود ثروتمند زد و زود به رخت خواب خود آمد.

فردا قتل حسود بر بام همسایه کشف شد. هادی عباسی دستور بازداشت ثروتمند را داد و از او بازپرسی کرد؛ بعد غلام را خواست و از او جویا شد.

غلام دید که مرد ثروتمند گناهی ندارد، جریان حسادت و کشتن را تعریف کرد. خلیفه سر به زیر انداخت و فکر کرد و بعد سر برداشت و به غلام گفت: هرچند قتل نفس کرده ای، ولی چون جوان مردی نمودی و

ص: 89

بی گناهی را از اتهام نجات دادی، تو را آزاد می کنم و او را آزاد کرد و زیان حسادت به خود حسود بازگشت.(1)

پس طعام را آوردند. پیامبر به علی(ع) فرمود: این طعام را به این تعویذ بر غذا قرائت نمایید:

«بِسْمِ اللهِ الشّافِی بِسْمِ اللهِ الْکافِی بِسْمِ اللهِ الْمُعافِی بِسْمِ اللهِ الَّذِی لایضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَیءٌ وَ لاداءٌ فِی الْأرْضِ وَ لا فِی السَّماءِ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ».

پس همگی غذا را میل کردند و از مجلس به سلامت بیرون آمدند. عبدالله بسیار تعجب نمود. گمان کرد زهر در غذا نکرده ا ند. دستور داد یهودیانی که شمشیر به دست بودند، از زیادتی غذا میل کنند. پس از خوردن، همه از بین رفتند.

دخترش که عروس بود، فرش روی گودال را کنار زد. دید زمین سخت و محکمی شده است پس بر بالای آن فرش نشست، در گودال فرو رفت و صدای ناله اش بلند شد و از بین رفت. عبدالله گفت که علت فوت [دخترش] را اظهار نکنند. چون این خبر به پیامبر رسید، از عبدالله حسود علت را پرسید؟ گفت: دخترم از پشت بام افتاد و آن جماعت دیگر به اسهال مبتلا شدند.(1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله به دشمنی برخاست. روزی وی نزد رسول اکرم صلی الله علیه و آله رفت و عرض کرد: شما چه پیامِ تازه ای برای مردم آورده اید؟ پیامبر فرمود: «من مردم را به دینِ حنیفِ حضرت ابراهیم(ع) دعوت می کنم.» ابوعامر عرض کرد: من به دینِ حضرتِ ابراهیم ایمان دارم. بنابراین، فرقی میان من و شما نیست. پیامبر فرمود: «نه، این طور نیست. تو دین حضرت ابراهیم(ع) را با خرافات تورات و انجیل مخلوط کرده ای.» ابوعامر قهر کرد و از نزد پیامبر خارج شد.

وقتی منافقان توجه مردم را به مسجدالنبی دیدند، شروع به تفرقه اندازی نمودند. برای این کار مسجدی را در مدینه درست کردند و ابوعامر را به ریاست آن انتخاب کردند. در این موقع آیه ای از جانب خداوند نازل شد و به پیامبر دستور داد مسجد ضِرار را که باعث ضرر رساندن به اسلام و مسلمانان شده است، خراب نماید. به دستور پیامبر، چند نفر از مسلمانان، مسجد ضِرار را خراب کردند؛ زیرا این مسجد با نیت پاک و برای خدا ساخته نشده بود، بلکه منافقان به نیت پلید شیطانی خود و برای نابودی اسلام آن را بنا نموده بودند. پیامبر نیز ابوعامر را نفرین کرد و فرمود: «از خداوند می خواهم هرکدام از ما که برحق نیست، او را در تنهایی هلاک کند.» ابوعامر نیز گفت: الهی آمین.

بالأخره ابوعامر از مدینه خارج شد و به شام رفت تا مردم آنجا را که اکثراً مسیحی و یهودی بودند، بر ضدِ مسلمانان تحریک کند، اما قبل از اینکه اقداماتش به نتیجه برسد، در بیابانی از تنهایی هلاک گردید و به سزای مخالفت با رسول اکرم صلی الله علیه و آله رسید».(1)

ص: 92

ص: 94

علیه السلام، 1376.

14.شمس الدین، مهدی، شنیدنی های تاریخ.

15.شیخ طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، تهران، اسلامیه، چاپ سوم، 1390.

16.صداقت، سید علی اکبر، یکصد موضوع، پانصد داستان، قم، ناصر، چاپ دوم، 1380.

17.عوفی، محمد سدیدالدین، جوامع الحکایات، تهران، سخن، 1374.

18.فیض کاشانی، راه روشن، مترجم: عبدالعلی صاحبی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، 1373.

19.متقی هندی، علی، کنزالعمال، بیروت، مؤسسه الرساله، 1409 ه- . ق.

20.مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404 ه- . ق.

21.محمدی اشتهاردی، محمد، داستان های مثنوی، تهران، پیام آزادی، 1369.

22.محمودی، محمدباقر، نهج السعاده، تهران، وزارت ارشاد.

23.مختاری، رضا، سیمای فرزانگان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ سیزدهم، 1377.

24.ملکی تبریزی، میرزا جواد، رساله لقاءالله، تهران، نهضت زنان مسلمان، 1360.

25.میرخلف زاده، علی، داستان توبه کنندگان، قم، مهدی یار، 1378.

26.---------------- ، داستان هایی از مردان خدا، قم، مهدی یار، 1378.

27.---------------- ، زبده القصص، قم، مهدی یار، 1378.

28.میرخلف زاده، قاسم، داستان های رسول خدا، قم، روحانی، 1380.

29.ناصری، محمود، داستان های بحارالانوار، قم، دارالثقلین، 1377.

ص: 96

30.نورالدینی، علی، داستان هایی از شأن نزول قرآن، قم، نصر، 1378.